Jednym z instrumentów notowanych na GPW, który spotyka się z coraz większym zainteresowaniem inwestorów, a zwłaszcza drobnych inwestorów indywidualnych są kontrakty terminowe. Na giełdzie są notowane obecnie 3 typy kontraktów. Są to:

• kontrakty indeksowe na indeksy WIG20, MIDWIG i TECHWIG
• kontrakty na akcje
• kontrakty na waluty EURO i USD

Kontrakty indeksowe

Kontrakty na indeksy konstruowane są w następujący sposób: wartość indeksu pomnożona jest przez 10 zł, a wynik stanowi wartość kontraktu, od której później liczony jest depozyt zabezpieczający. Kontrakty tego typu zostały wprowadzone jako pierwsze na naszą giełdę i cieszą się dużą popularnością, zwłaszcza kontrakt na WIG20. Dzieje się tak, ponieważ łatwiej przewidzieć jest zmianę całego indeksu niż pojedynczej akcji. Inwestor przewidujący wzrost indeksu kupi kontrakt, gdyż jeżeli wzrost faktycznie nastąpi to zrealizuje on zysk wynikający z wyższej wartości kontraktu w dniu wykonania niż w chwili, w której go nabył. Inwestor przewidujący spadek indeksu sprzeda kontrakt i jeżeli w chwili wykonania indeks rzeczywiście będzie posiadał niższą wartość to zrealizuje on zysk w wysokości różnicy pomiędzy niższą wartością kontraktu w chwili wykonania a wyższą wartością kontraktu w momencie jego sprzedaży. Jeżeli inwestorzy pomylą się w swoich przewidywaniach, co do przyszłej wartości kontraktu i kupią kontrakt podczas gdy indeks spadnie po dokonanej przez nich transakcji lub sprzedadzą kontrakt, a indeks wzrośnie, wtedy ponoszą stratę w wysokości różnicy pomiędzy wartością indeksu w chwili zakupu (sprzedaży) kontraktu a jego wartością w momencie wykonania kontraktu.

Na GPW notowane są również kontrakty na akcje największych i najpłynniejszych spółek. Są to kontrakty na: 500 akcji TP S.A., KGHM lub PKN, 300 akcji Elektrimu, 200 akcji Agory, 100 akcji PEKAO, BRE lub Prokomu oraz na 50 akcji BPH PBK. Zasada działania kontraktów akcyjnych jest analogiczna jak w przypadku kontraktów indeksowych. Zawierający kontrakt umawia się na kupno (pozycja długa na kontrakcie) lub sprzedaż (pozycja krótka na kontrakcie) określonej liczby akcji wchodzących w skład danego kontraktu w określonym terminie w przyszłości. Inwestor nie jest jednak zobowiązany w dniu wykonania dostarczyć lub zakupić określoną ilość akcji, lecz wszelkie różnice między ceną, po jakiej kupił (sprzedał) kontrakt a ceną wykonania rozliczane są gotówkowo.

Kontrakty terminowe na akcje mogą być bardzo wygodnym instrumentem inwestycyjnym, ponieważ inwestor zamiast kupować, np. 100 akcji PEKAO może kupić kontrakt na te 100 akcji. Zmniejsza to wydatnie zaangażowanie kapitału w inwestycję. Zakładając np., że kurs PEKAO wynosi 100 zł, a depozyt zabezpieczający na kontrakt 10% jego wartości, inwestor chcąc kupić 100 akcji PEKAO musiałby zapłacić 10 000 zł, może on również uzyskać te same skutki w przypadku zmiany kursu tych akcji, jeżeli zamiast ich kupna nabędzie kontrakt na tę samą liczbę akcji. W przypadku nabycia kontraktu jego zaangażowanie kapitału w tę inwestycję wyniesie jednak tylko 10% z 10 000 zł czyli 1000 zł. Inwestor nabywający kontrakt korzysta zatem z efektu dźwigni finansowej, ponieważ zmiana kursu akcji np. o 1% powoduje, że w przypadku gdy posiadamy akcje to zmiana wartości naszego portfela wynosi 100 zł co stanowi właśnie 1% wartości owego portfela, natomiast w przypadku nabycia kontraktu ta sama zmiana stanowi 100/1000=10% wartości naszego portfela.

Korzystając z kontraktów akcyjnych, można w bardzo prosty i skuteczny sposób zabezpieczyć się przed stratami wynikającymi ze spadku cen akcji, których pakiet posiadamy. Załóżmy, że posiadamy 1000 akcji PEKAO. Kosztują one po 100 zł za akcję, co daje nam wartość naszego portfela 100 000 zł. Jeżeli teraz kurs PEKAO spadnie do 90 zł za akcję to wartość naszego portfela zmniejszy się do 90 000 zł, oznacza to, że stracimy 10 000 zł, czyli 10% wartości naszego portfela. Jeżeli jednak wcześniej przewidzimy ten spadek, a nie chcemy pozbywać się naszych akcji to możemy sprzedać 10 kontraktów na PEKAO, co będzie równoznaczne sprzedaży w określonym terminie w przyszłości 1000 akcji. W obecnej sytuacji nasz portfel składa się z 1000 akcji PEKAO oraz sprzedanych 10 kontraktów, które w sumie także opiewają na 1000 akcji. W tym przypadku, jeżeli ceny akcji spadną o 10 zł to tracimy na naszych akcjach 10 000 zł, ale jednocześnie zyskujemy na sprzedanych kontraktach, ponieważ ich kurs powinien spaść także o ok. 10 zł, co da nam zysk na kontraktach 10 000 zł, a więc wartość naszego portfela pozostanie stała. Dla tych 10 sprzedanych przez nas kontraktów jesteśmy zobowiązani wnieść depozyt zabezpieczający. Jednak może on zostać wniesiony w akcjach, czyli my możemy wykorzystać do tego nasz pakiet akcji PEKAO, który chcemy zabezpieczyć przed spadkiem kursu. Ponosimy więc tylko niewielkie w stosunku do wartości naszego portfela koszty transakcji na kontraktach.

Znajdujące się w obrocie na GPW kontrakty na waluty EURO i USD opiewają odpowiednio na 10 000 euro i 10 000 $. W przypadku tych kontraktów gracz giełdowy może również nastawić się na spekulację przewidując wzrost, czy też spadek kursu waluty, ale można je wykorzystać także do zabezpieczenia posiadanych aktywów w walucie obcej w przypadku przewidywań spadku jej kursu.

Spekulacja na kontraktach walutowych polega na zakupie (sprzedaży) kontraktu w oczekiwaniu, że w chwili wykonania kontraktu kurs waluty, na którą został zawarty kontrakt będzie wyższy (niższy) niż w momencie zawarcia kontraktu. W dniu wykonania za kurs rozliczenia kontraktu przyjmuje się kurs z tego dnia ustalony na fixingu NBP. Jeżeli zajdzie sytuacja odwrotna, czyli kurs waluty podąży w przeciwną stronę niż przewidywał inwestor, zanotuje on wtedy stratę.

Wykorzystując kontrakty walutowe można również zabezpieczyć posiadaną gotówkę lub lokatę w walutach obcych przed utratą wartości wynikającą ze spadku kursu tej waluty w stosunku do złotówki. Robi się to analogicznie jak zabezpieczanie wartości portfela akcji. Załóżmy, że posiadamy lokatę w wysokości 10 000 euro, jednak przewidujemy, że może nastąpić spadek kursu euro, który może sprawić, iż mimo odsetek z lokaty na całej inwestycji stracimy. Aby uniknąć takiej sytuacji należy sprzedać jeden kontrakt na EURO. Przy założeniach, że kurs początkowy euro wynosi 3,90, a kurs euro jaki przewidujemy na moment zakończenia lokaty to 3,50, będzie to wyglądać następująco:

1. Jeśli nie zabezpieczamy się przed spadkiem kursu, w momencie zakończenia lokaty otrzymujemy z banku 10 000 * 3,5 = 35 000 zł plus niewielkie odsetki od lokaty walutowej, podczas gdy wpłaciliśmy 10 000 * 3,9 = 39 000 zł. Mimo oprocentowania lokaty na całej inwestycji zanotowaliśmy stratę.
2. Zabezpieczamy się w przewidywaniu niekorzystnej dla nas zmiany kursu euro sprzedając kontrakt, którego wykonanie następuje w dniu zakończenia lokaty. Tracąc na kwocie bazowej lokaty 39 000 - 35 000 zł = 4 000 zł, tę samą kwotę zyskujemy na spadku wartości kontraktu, który sprzedaliśmy po cenie wyższej niż w chwili jego wykonania. Oznacza to, że kwota bazowa naszej lokaty nie zmieniła się i jeszcze otrzymaliśmy odsetki od lokaty, a więc dzięki zabezpieczeniu udało nam się "uratować" niewielki zysk.

Aby zacząć inwestować w kontrakty futures należy w swoim biurze maklerskim otworzyć rachunek umożliwiający inwestowanie w instrumenty pochodne. Każda osoba otwierająca taki rachunek uzyskuje indywidualny Numer Identyfikacji Klienta nadawany przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Na podstawie którego rozliczane są wszystkie zawarte przez nią transakcje na rynku terminowym.

Transakcje dokonywane na kontraktach terminowych rozliczane są codziennie. Wygląda to tak, że do depozytu, który wniósł inwestor codziennie po zakończeniu sesji dopisywane są zyski a odpisywane straty, które poniósł on na zawartym kontrakcje. Jeżeli po tych operacjach okaże się, że wartość depozytu zabezpieczającego spadła poniżej minimalnego wymaganego poziomu, inwestor zostaje wezwany przez swoje biuro maklerskie do uzupełnienia depozytu. W przypadku gdyby tego nie zrobił w wyznaczonym terminie, jego pozycje w kontraktach zostaną zamknięte przez biuro maklerskie na następnej sesji.. Depozyt zabezpieczający jest ustalony właśnie po to, aby zagwarantować wykonanie kontraktu, bez niego mogłoby się okazać, że z powodu dużych niekorzystnych dla inwestora zmian wartości kontraktu nie jest on w stanie pokryć swojej straty z nietrafionej inwestycji.

Środki zgromadzone na rachunku jako depozyt są w niektórych biurach maklerskich oprocentowane. Depozyt można również wnosić w obligacjach i akcjach wyznaczonych spółek, wtedy tylko określony procent aktualnej ceny tych akcji zaliczany jest nam na poczet depozytu. Oznacza to, że w depozyt musimy złożyć akcje o wartości większej niż przypadku gdybyśmy zdecydowali pokryć go gotówką. Procent wartości akcji, który zaliczany jest nam na poczet depozytu ustalany jest indywidualnie dla każdej z wyznaczonych akcji.