Kontrakt terminowy jest umową między kupującym, który zobowiązuje się do nabycia określonego towaru lub instrumentu finansowego w przyszłości, a sprzedającym, który zobowiązuje się do sprzedaży tego towaru lub instrumentu finansowego. Kontrakt terminowy jest więc podobny do zwykłej umowy kupna-sprzedaży, tyle, że cena określana jest dzisiaj, a dostawa dokonywana jest w ustalonym z góry momencie w przyszłości. Wykonanie umowy (dostawa) może być wykonana fizycznie, lub tylko w formie rozliczenia pieniężnego. Aby ułatwić handel kontraktami terminowymi, na giełdzie są one wystandaryzowane, czyli określony jest dokładnie towar lub instrument będący przedmiotem umowy (tzw. instrument bazowy), termin dostawy i inne warunki umowy. Nabywca lub sprzedawca kontraktu notowanego na giełdzie nie musi czekać do momentu jego wykonania (lub inaczej wygaśnięcia), ale może go odpowiednio sprzedać (lub nabyć) wcześniej.

Kupno kontraktu oznacza zobowiązanie do nabycia instrumentu bazowego w przyszłości po określonej cenie, tak więc kupujący musi posiadać odpowiednie środki, jednak dopiero w terminie wykonania kontraktu. Do tego momentu do kupna kontraktu potrzebne jest wniesienie jedynie tzw. depozytu zabezpieczającego, który jest mniejszy niż wartość kontraktu, przykładowo stanowi 10% wartości kontraktu. Tak więc kupując kontrakt wykorzystujemy efekt dźwigni finansowej. Oznacza to, że do momentu wykonania kontraktu kontrolujemy towary lub instrumenty finansowe o wartości wielokrotnie wyższej niż środki złożone w ramach depozytu zabezpieczającego. Ponadto do kontraktów notowanych stosuje się tzw. zasadę marking to market, co oznacza, że wszelkie zyski lub straty z kontraktu rozliczane są codziennie i dopisywane lub odpisywane z rachunku zabezpieczającego. Na przykładzie wyjaśnimy, w jaki sposób się to odbywa.

Przykład 1.

Inwestor nabywa kontrakt terminowy o wartości 10 000 zł. Jest zobowiązany do wniesienia depozytu zabezpieczającego w wysokości 10% wartości kontraktu, czyli 1000 zł.

W przypadku wzrostu ceny kontraktu o 1% tj. do 10 100 zł, do rachunku zabezpieczającego dopisywana jest kwota 100 zł. W tym przypadku zysk inwestora wynosi 100 zł/ 1000 zł, czyli aż 10%.

W przypadku spadku ceny kontraktu o 1% tj. do 9 900 zł, z rachunku inwestora odejmuje się 100 zł, czyli jego strata wynosi 100 zł/ 1000 zł - aż -10%.

Sprzedaż kontraktu oznacza zobowiązanie do sprzedaży instrumentu bazowego po określonej cenie w przyszłości. Do sprzedania kontraktu nie jest jednak konieczne posiadanie instrumentu bazowego w chwili zawarcia transakcji. Podobnie jak w przypadku kupna koniecznie jest jedynie wniesienie depozytu zabezpieczającego. Odwrotnie niż w przypadku kupna kontraktu, sprzedający zarabia w momencie, kiedy cena kontraktu spada.

Przykład 2.

Inwestor sprzedaje kontrakt terminowy o wartości 10 000 zł. Jest zobowiązany do wniesienia depozytu zabezpieczającego w wysokości 10% wartości kontraktu, czyli 1000 zł.

W przypadku wzrostu ceny kontraktu o 1% tj. do 10 100 zł, z rachunku zabezpieczającego odejmowana jest kwota 100 zł. W tym przypadku strata inwestora wynosi 100 zł/ 1000 zł, czyli aż -10%.

W przypadku spadku ceny kontraktu o 1% tj. do 9 900 zł, do rachunku inwestora dodaje się 100 zł, czyli jego zysk wynosi 100 zł/ 1000 zł - aż 10%.

Transakcje terminowe należą do grupy instrumentów pochodnych, gdyż ich cena uzależniona jest od ceny instrumentu bazowego. Wartość kontraktu nie zawsze jest jednak identyczna z wartością instrumentu bazowego. Wynika to z faktu, że nabywca instrumentu bazowego, na przykład zboża, musi od razu wyłożyć całą sumę do zapłacenia, czego nie musi czynić nabywca kontraktu. Ponadto musi on ponieść koszty składowania, co również nie dotyczy nabywcy kontraktu. W przypadku kontraktów terminowych na instrumenty finansowe (waluty, indeksy giełdowe, akcje lub stopy procentowe), baza, czyli różnica między ceną instrumentu bazowego a ceną kontraktu, zależy przede wszystkim od oczekiwań większości inwestorów co do przyszłych ruchów rynku.