W odróżnieniu od rachunku zysków i strat, który prezentuje dane za pewien okres np. rok, bilans jest zdjęciem migawkowym, prezentującym sytuację majątkową i finansową firmy w określonym dniu, zwanym dniem bilansowym. Można powiedzieć, ze bilans pokazuje składniki majątkowe (aktywa) posiadane przez firmę oraz kto posiada prawa do majątku i w jakiej wysokości (pasywa).

Po stronie pasywów pokazane są źródła finansowania majątku w postaci kapitału własnego (reprezentuje roszczenia akcjonariuszy) oraz zobowiązań (reprezentuje roszczenia banków, obligatariuszy i innych pożyczkodawców). Aktywa są prezentowane w bilansie z uwzględnieniem ich płynności, czyli możliwości ich zamiany na gotówkę, zwykle od najmniej do najbardziej płynnych. Pasywa są prezentowane z kolei z uwzględnieniem kryterium wymagalności, czyli inaczej stopnia pilności ich zwrotu. Wartość aktywów i pasywów musi być oczywiście równa - stąd nazwa bilans.

Zobacz: Konstrukcja bilansu

Analiza bilansu

Analizując bilans należy pamiętać o zasadach wyceny stosowanych w rachunkowości. Ich zastosowanie sprawia, że wartość składników majątku nie zawsze odpowiada rzeczywistej wartości rynkowej. Zadaniem bilansu nie jest ujęcie rzeczywistej wartości przedsiębiorstwa, która wynika raczej z generowanych przepływów gotówkowych. Nie będziemy tu omawiać wszystkich zasad rachunkowości, pokażemy jedynie na przykładach ogólne metody wyceny bilansowej.

Poszczególne składniki aktywów i pasywów są ujmowane w bilansie według rzeczywiście poniesionych na ich nabycie (wytworzenie) cen (kosztów) z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny. Zasada ta nakazuje aktualizację rzeczywiście zapłaconych cen lub poniesionych kosztów, jeżeli nastąpiło zmniejszenie wartości użytkowej składników majątkowych (również poprzez odpisy amortyzacyjne) lub nastąpiła trwała zmiana cen innych niż rzeczowe składników majątku trwałego (np. papierów wartościowych).

Tak więc budynek nabyty przez firmę będzie wyceniony według ceny nabycia, pomniejszonej o dokonane opisy amortyzacyjne. Wartość ta może różnić się od jego aktualnej wartości rynkowej. Z kolei zapasy są wyceniane według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od ich cen sprzedaży na dzień bilansowy. Oznacza to, że zapasy mogą być ujęte w bilansie po cenie niższej od rzeczywistej wartości rynkowej, ale nie powinny być wycenione po cenie wyższej. Jak widać wartość księgowa niekoniecznie reprezentuje bieżącą wartość rynkową.

Najważniejsze punkty w analizie bilansu to:

• badanie dynamiki poszczególnych pozycji bilansu w ciągu kilku lat. Pozwala to ocenić gdzie kierowane są nakłady w przedsiębiorstwie oraz z jakich źródeł został sfinansowany przyrost majątku
• badanie struktury majątkowej tzn. udziału poszczególnych pozycji w aktywach (ewentualnie także ich zmian w czasie)
• badanie struktury finansowania: udziału kapitałów własnych oraz zobowiązań w pasywach. Generalnie czym wyższy udział zobowiązań, tym wyższe ryzyko finansowe firmy. Dobrze jednak jest porównywać strukturę finansowania z innymi firmami z tej samej branży
• badanie rentowności i płynności przedsiębiorstwa w różnych przekrojach, co jest przedmiotem analizy wskaźnikowej.